3.1 PENGENALAN FONETIK DAN FONOLOGI
i. Intonasi
1.0 PENGENALAN
Menurut Asmah (1999), bahasa Melayu telah wujud dan digunakan lebih 2000 tahun. Berdasarkan usia bahasa Melayu ini, bahasa Melayu boleh dikelaskan sebagai bahasa yang mantap dan kukuh. Bukti kemantapan bahasa Melayu dilihat daripada peranannya iaitu sebagai bahasa rasmi negara, bahasa komunikasi dalam urusan formal dan rasmi serta sebagai bahasa rasmi dalam urusan kerajaan. Selain itu, bahasa Melayu berperanan sebagai bahasa pengantar di sekolah kebangsaan dan sekolah menengah kebangsaan di seluruh Malaysia. Jelaslah di sini peranan bahasa Melayu sangat penting dalam kehidupan seharian dan berperanan sebagao bahasa Ilmu serta menjadi asas perpaduan negara. Negara meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu kerana bahasa ini telah mempunyai sistemnya yang tersendiri seperti yang ditulis Rohizah Halim dan Sharifah Fazliyaton Shaik Ismail, 2008 :
“ Bahasa Melayu adalah bahasa yang mempunyai struktur dan bersistem, dengan asas yang padu dan kukuh ini, bahasa Melayu jelas sekali telah diperlengkapkan sebagai bahasa intelek dengan wibawa yang kukuh.”
Bahasa Melayu merupakan bahasa yang unik jika dibandingkan dengan bahasa-bahasa lain yang terdapat di Malaysia. Kepelbagaian dialek yang terdapat dalam bahasa Melayu menjadikan bahasa Melayu begitu istimewa. Kewujudan dialek ini dapat dilihat atas sebab beberapa faktor yang mewujudkan kepelbagaian dialek ini seperti perbezaan taraf sosial masyarakat dan perbezaan geografi. Kewujudan dialek yang pelbagai ini yang kaya dengan kosa katanya yang rencam merupakan satu daripada keunikan bahasa Melayu yang sesuai penggunaannya mengikut keadaan tempat dan situasi. Walaupun peranan bahasa Melayu tidak dapat disangkal lagi, namun pada masa kini, bahasa Melayu dilihat semakin tersisih
Sungguhpun keunikan ini menjadi sebahagian daripada keistimewaan bahasa Melayu, namun perbezaan dialek mengikut kawasan dan taraf sosial menjadi satu permasalahan untuk memahami mesej yang hendak disampaikan. Penggunaan bahasa Melayu yang diketahui sebagai bahasa komunikasi dalam konteks formal adalah amat penting.. Peranan bahasa Melayu baku dilihat sebagai penyatuan daripada dialek-dialek yang berbeza dan penggunaannya dalam konteks yang formal perlulah dititik beratkan serta diperkukuhkan terutamanya dalam aspek sebutan agar masyarakat daripada pelbagai dialek dapat memahami komunikasi yang dituturkan.
2.0 MATLAMAT DAN PELAKSANAAN SEBUTAN BAKU BAHASA MELAYU DI MALAYSIA
Istilah bahasa baku dan bahasa standard merujuk kepada perkara yang sama. Menurut Kamus Dewan 1989, perkataan ‘baku’ ini membawa pengertian “yang (sudah) diterima umum sebagai betul dan sah….dan dapat dijadikan asas perbandingan” .
Pembakuan merujuk kepada proses pengekodan bahasa. Biasanya pengekodan bahasa ini membabitkan aspek tatabahasa, sebutan ejaan, pengkamusan dan peristilahan. Para sarjana telah memberikan definisi kepada konsep bahasa baku. Antaranya Garvin dan Mathiot mendefinisikan bahasa baku sebagai
Pembakuan merujuk kepada proses pengekodan bahasa. Biasanya pengekodan bahasa ini membabitkan aspek tatabahasa, sebutan ejaan, pengkamusan dan peristilahan. Para sarjana telah memberikan definisi kepada konsep bahasa baku. Antaranya Garvin dan Mathiot mendefinisikan bahasa baku sebagai
“a codified form of language, accepted by and serving as a model to a larger speech community”.
Definisi oleh Garvin dan Mathiot ini menunjukkan bahawa sesuatu bahasa itu dianggap bahasa baku sekiranya bahasa berkenaan dikodifikasi dan diterima oleh masyarakat umum.
Secara tidak langsung kita boleh katakan bahawa satu persetujuan telah dicapai oleh sesuatu masyarakat untuk memillih satu variasi daripada beberapa variasi yang ada dalam masyarakat tersebut untuk dijadikan model yang terbaik sebagai bahasa baku.
Variasi di sini bermaksud kelainan bahasa, iaitu misalnya Kelantan mempunyai variasi bahasanya yang tersendiri, orang kampung di kawasan pedalaman juga mempunyai variasinya sendiri. Kelainan ini sebenarnya merupakan cabang-cabang daripada Bahasa Melayu atau dengan kata lain, kelainan bahasa itu jiga dirujuk sebagai dialek.
Definisi yang diberikan oleh Garvin dan Mathiot menyatakan bahawa bahasa baku itu merupakan bahasa yang dikodifikasi. Maksud kodifikasi ialah hasil pengumpulan serta penyusunan pelbagai peraturan mengenai sesuatu bahasa sehingga bahasa itu menjadi suatu keseluruhan yang bersistem dan teratur. Oleh itu bahasa yang telah dikodifikasi adalah bahasa yang bersistem atau mempunyai peraturan.
Ini tidak bermaksud bahasa-bahasa lain atau variasi-variasi lain tidak bersistem dan berperaturan. Bahasa atau variasi yang tidak dikodifikasi juga mempunyai peraturan atau sistemnya yang tersendiri. Akan tetapi, sesuatu bahasa atau variasi yang tidak dikodifikasi mempunyai kepelbagaian sistem yang mungkin berbeza daripada seorang dengan seorang yang lain dalam komuniti bahasa tersebut. Contohnya orang Kedah mempunyai variasinya sendiri, begitu juga orang Perak dan masyarakat di Pantai Timur Semenanjung Malaysia.
Ini tidak bermaksud bahasa-bahasa lain atau variasi-variasi lain tidak bersistem dan berperaturan. Bahasa atau variasi yang tidak dikodifikasi juga mempunyai peraturan atau sistemnya yang tersendiri. Akan tetapi, sesuatu bahasa atau variasi yang tidak dikodifikasi mempunyai kepelbagaian sistem yang mungkin berbeza daripada seorang dengan seorang yang lain dalam komuniti bahasa tersebut. Contohnya orang Kedah mempunyai variasinya sendiri, begitu juga orang Perak dan masyarakat di Pantai Timur Semenanjung Malaysia.
Sistem bahasa baku lebih menyeluruh kepada masyarakat kerana ia boleh difahami oleh semua penutur bahasa tersebut. Sebenarnya bahasa baku ini digunakan hanya dalam majlis atau situasi-situasi rasmi sahaja. Ramai yang berpendapat bahawa Bahasa Melayu Johor-Riau sebagai bahasa baku kerana penggunaannya yang meluas dalam bidang pentadbiran dan juga di sekolah. Sebagai bahasa yang mempunyai penutur yang ramai, khususnya di negeri Johor, Melaka, Selangor dan sebahagian besar Perak dan juga berdasarkan faktor sejarah, sudah tentu bahasa ini menjadi asas kepada pembentukan Bahasa Melayu Baku. Akan tetapi, bukanlah bahasa tersebut merupakan bahasa baku yang sebenarnya. Dalam proses perkembangan Bahasa Melayu Baku, ia akan membentuk imejnya tersendiri. Kini Bahasa Melayu Baku adalah Bahasa Melayu yang dikodifikasi dan seragam sifatnya.
Menurut Profesor Nik Safiah Karim (petikan daripada matskai.blogspot) : “Bahasa Melayu standard ialah variasi yang digunakan apabila orang-orang daripada berbagai-bagai dialek di negara ini berkumpul dan berbincang dengan tujuan untuk difahami, tiap-tiap pihak berusaha menggugurkan ciri-ciri kedaerahan masing-masing dan menggunakan sedikit sebanyak variasi yang berasaskan Bahasa Melayu dialek Johor-Riau, tetapi kini pertuturan Bahasa Melayu umum telah mempunyai sifatnya tersendiri.
Berdasarkan kenyataan Nik Safiah ini, ternyata bahawa Bahasa Melayu Baku bukan lagi dipunyai oleh penutur dialek tertentu sahaja tetapi bahasa ini merupakan bahasa milik semua. Jadi, sesiapa pun tidak boleh mengatakan bahawa Bahasa Melayu Baku ini adalah dialek Johor-Riau atau dialek Kedah.
Sebutan baku dalam Bahasa Melayu ini adalah berdasarkan kepada ejaan . Maksudnya setiap huruf akan dibunyikan iaitu satu huruf satu bunyi. Hal ini pernah dinyatakan oleh Datuk Hassan Ahmad (1989). Menurut beliau : “Sebutan baku yang diucapkan menurut ejaan baku Bahasa Kebangsaan atau menurut nilai bunyi huruf dalam bahasa kita, bukan menurut sebutan loghat atau menurut nilai bunyi huruf asing seperti Bahasa Inggeris.
i. Intonasi
Intonasi ialah naik turun nada suara yang wujud apabila kita bercakap. Dalam percakapan seharian, nada suara jarang-jarang mendatar, tetapi berbeza-beza, ada kalanya meninggi dan ada kalanya merendah. Satu ciri utama penuturan manusia ialah sifat nada suara yang sentiasa berubah-ubah, yang mencerminkan maksud isi percakapan dan emosi ketika bercakap. Intonasi penting dalam tatabahasa Bahasa Melayu kerana peranannya dalam membezakan bahagian-bahagian subjek dan predikat.
ii. Bahasa Baku
ii. Bahasa Baku
Berbicara tentang orang yang berpendidikan tidak lepas dari bahasa dunia pendidikan yang tentu menyangkut masalah ragam bahasa. Ragam bahasa yang dimaksud adalah ragam bahasa baku atau bahasa standar. Oleh karena itu, ada dua ciri yang melatari berbahasa baku. Pertama, ragam bahasa baku memiliki sifat kemantapan dinamis, berupa kaidah dan aturan yang tetap. Selain itu, baku atau standar tidak dapat berubah setiap saat. Oleh karena itu, bentuk peran dan perumus dengan taat asas dapat menghasilkan perajin dan perusak, bukan pengrajin dan pengrusak. Dengan kata lain, kebakuan itu cukup luwes memungkinkan perubahan yang bersistem dan teratur di bidang kosakata dan peristilahan. Ciri kedua, yang menandai bahasa baku ialah sifat kecendekiaan. Perwujudan dari kecendekiaan itu ialah dalam kalimat, paragraf, dan satuan bahasa lain yang dapat mengungkapkan penalaran dan pemikiran yang teratur, logis, dan masuk akal. Oleh karena itu, sangat tepat jika proses pembakuan bahasa yang dimaksud adalah proses penyeragaman kaidah, bukan penyamaan ragam bahasa atau penyeragaman variasi bahasa.
.
2.1 MATLAMAT SEBUTAN BAKU
2.1.1 Latar Belakang Sebutan Baku
Maklumat yang termuat dalam Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu ini berdasarkan kepada dokumen-dokumen pedoman sebutan baku bahasa Melayu yang telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka, khususnya daripada terbitan-terbitan yang berikut :
i. Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa Dan Pustaka, 1998.
ii. Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa Dan Pustaka, 1994.
iii. Daftar Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu, Dewan Bahasa Dan Pustaka, 1991.
Perancangan mengenai pembakuan sebutan bahasa Melayu menjadi salah satu objektif Dewan Bahasa dan Pustaka, iaitu yang telah termaktub dalam Akta Dewan Bahasa dan Pustaka 1959 ( Disemak 1978; Pindaan dan Peluasan 1995). Terdapat beberapa objektif yang dicatatkan sebagai tujuan-tujuan Lembaga Pengelola DBP mengenai perkara ini iaitu “ untuk membakukan ejaan dan sebutan, dan membentuk istilah-istilah yang sesuai dalam bahasa kebagsaan;”
2.1.2 Matlamat dan Tujuan Sebutan Bahasa Melayu Baku
Bahasa Melayu baku merupakan bahasa standard yang mempunyai struktur yang lengkap dan sempurna dari segi sistem ejaan, tatabahasa dan kosa kata. Bahasa Melayu baku mempunyai empat sistem utama iaitu fonologi, morfologi, sintaksis dan semantik. Menurut Menurut Awang Sariyan (2004), sebutan baku di Malaysia telah ditetapkan dalam Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Kali Ke-3 (1956) yang memutuskan bahawa sebutan baku ialah sebutan yang disebut berdasarkan ejaan atau fonemik dan bukan mengikut sebutan Melayu standard iaitu kelaziman dialek Johor-Riau.
Sebutan baku di institusi pendidikan khususnya di sekolah telah dilaksanakan secara serentak dengan KBSM (1988). Matlamat Sebutan baku ini dilaksanakan dengan bertujuan untuk mewujudkan satu variasi sebutan baku dalam bahasa Melayu yang dapat digunakan dalam situasi yang formal atau rasmi.
Selain itu, matlamat sebutan baku dilaksanakan adalah untuk meningkatkan kecekapan berbahasa Melayu dalam kalangan pengguna bahasa. Selain itu juga, sebutan baku dilihat bertujuan untuk memantapkan sistem dan struktur dalaman bahasa Melayu agar sistem sebutannya menjadi mantap sejajar dengan pemantapan dan pembakuan tatabahasa, kosa kata yang merangkumi perbendaharaan kata umum dan istilah, sistem ejaan serta laras bahasa.
Secara khususnya, perlaksanaan sebutan baku ini adalah untuk menyeragamkan cara berbahasa dan bertutur serta mengurangkan penggunaan pelbagai variasi dan gaya sebutan serta menghindarkan penggunaan dialek setempat di dalam pengajaran dan pembelajaran Bahasa Melayu di peringkat sekolah.
2.1.3 Masalah Sebutan Baku Bahasa Melayu
Kekangan sebutan disifatkan sebagai kekangan yang merumitkan. Oleh itu, perancangan dalam pembakuannya di Malaysia dilaksanakan selepas memantapkan aspek-aspek bahasa yang lain. Beberapa kegiatan yang diperturunkan adalah :
i. Kegiatan kajian mengenai sistem fonologi dialek dan bahasa Melayu yang diadakan sejak tahun 1980-an lagi. Beberapa bengkel diadakan sehingga akhir tahun 1987.
ii. Perumusan mengenai pedoman sebutan baku bahasa Melayu dibuat oleh Jawatankuasa Teknikal antara DBP dengan Pusat Perkembangan Kurikulum, PLM, Kementerian Pendidikan Malaysia dan pakar-pakar bahasa sekitar tahun 1987.
iii. Mengadakan penyelidikan melalui beberapa seminar dan bengkel sejak awal Rancangan Malaysia Keempat 1981.
iv. Siri bengkel sebutan baku 1987 antara Persatuan Linguistik Malaysia dan DBP, Kementerian Pendidikan Malaysia serta pakar-pakar bahasa.
Penggunaan sebutan baku dalam sektor pendidikan di Malaysia telah dilaksanakan pada dua penggal iaitu pada tahun 1988. Sebutan baku ini dilaksanakan berdasarkan arahan “ Pekeliling Ikhtisas Bil. II/ 1988: Pelaksanaan Sebutan Baku Ejaan Rumi Bahasa Malaysia di Sekolah-sekolah” yang bertarikh pada 2 April 1988 yang dikeluarkan oleh Pengarah Bahagian Sekolah-Sekolah, Kementerian Pendidikan Malaysia. Selain itu, pelaksanaan mengenai sebutan baku bahasa Melayu di seluruh negara memerlukan masa yang lama. Punca utama ialah kebiasaan sebutan lama yang sukar hendak diubah kepada sistem baharu.
2.1.4 Penggunaan Sebutan Baku
Merujuk buku Pedoman Umum Sebutan Baku Bahasa Melayu 1996: 46 telah mentakrifkan sebutan baku sebagai sebutan yang digunakan dalam situasi rasmi. Segala urusan yang ditakrifkan sebagai rasmi termasuklah:
i. Siaran melalui media elektronik seperti pembacaan berita, ulasan, dan pengacaraan sesuatu majlis.
ii. Ucapan pada khalayak ramai seperti pidato, ceramah, perbahasan, kuliah dan pengumuman.
iii. Pengajaran dan pembelajaran formal di institusi pendidikan oleh [pegawai pensyarah, pelajar dan guru.]
iv. Komunikasi rasmi dan perbincangan di sector awam, seperti mesyuarat rasmi, temu duga ucapan dalam upacara rasmi dan wawancara.
2.1.5 Dasar Sebutan Baku
Penetapan dasar umum sebutan baku bagi kata bahasa Melayu perlulah berdasarkan ejaan, iaitu penyukuan kata dan sebutan menurut pelambangan huruf, serta fungsinya dalam ayat. Sebagai garis panduan umum tentang sebutan baku bahasa Melayu , perhatian perlu diberikan kepada ciri-ciri sebutan yang berikut :
i. Sebutan Kata : Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secara keseluruhan dan juga berdasarkan bentuk kata, sama ada kata dasar atau kata terbitan.
ii. Sebutan Huruf : Pada asasnya, setiap huruf dalam ejaan Rumi hendaklah dilafazkan dengan jelas menurt nilai bunyi bahasa Melayu yang dilambangkannya. (e, ə)
iii. Intonansi : Ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendahnya sewaktu berbicara, dan hendaklah berdasarkan bentuk ayat atau kalimat dan jenis dalam bahasa Melayu serta keprihatinan keadaan yang berkenaan.
2.2 PELAKSANAAN SEBUTAN BAKU BAHASA MELAYU
Sebutan baku bahasa Melayu telah lama diperkenalkan namun untuk melaksanakan sebutan baku ini memerlukan masa. Namun, beberapa langkah yang telah dilaksanakan bagi mencapai penggunaan sebutan baku. Hal ini dapat dilihat apabila siri bengkel sebutan baku telah diadakan sejak tahun 1980-an sehingga akhir tahun 1987 yang telah dilaksanakan oleh Persatuan Linguistik Malaysia dan Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP), Kementerian Pelajaran Malaysia serta pakar-pakar bahasa.
Selain daripada itu, Jawatankuasa Teknikal antara DBP dengan kerjasama Pusat Perkembangan Kurikulum, Persatuan Linguistik Malaysia, Kementerian Pelajaran Malaysia serta pakar-pakar bahasa telah membuat perumusan mengenai pedoman sebutan baku bahasa Melayu sekitar tahun 1987.Sebutan bahasa baku juga telah diintegrasikan dalam sukatan pelajaran baharu mata pelajaran Bahasa Melayu bersempena dengan pelaksanaan Kurikulum Bersepadu Sekolah pada tahun 1988. Hal ini sejajar dengan arahan yang telah dikeluarkan oleh Pengarah Bahagian Sekolah-Sekolah Kementerian Pendidikan Malaysia, iaitu Pekeliling Ikhtisas Bil II/ 1988: Pelaksanaan Sebutan Baku Ejaan Rumi Bahasa Malaysia di Sekolah-Sekolah yang bertarikh pada 2 April 1988.
Selain itu juga, sebutan baku juga telah mula diperkenalkan oleh Kementerian Kesenian dan Kebudayaan dalam siaran radio Klasik Nasional dalam slot khas mengenai sebutan baku. Dalam slot ini, pendengar radio di ajar cara sebutan baku yang betul. Selain itu, penganjuran pelbagai aktiviti oleh pihak Dewan Bahasa dan Pustaka seperti Malam Santai Puisi, Pidato dan sebagainya memberikan satu medan yang berkesan kepada peserta dan orang ramai mempraktikkan penyebutan sebutan baku.
Menurut Awang Sariyan (1988:6), ahli- ahli bahasa telah bersependapat tentang dasar sebutan baku Bahasa Melayu iaitu sebutan bagi kata bahasa Melayu hendaklah berdasarkan sebutan fonemik atau sebutan berdasarkan ejaan. Perkara ini adalah bertepatan dengan keterangan K.L pike dalam bukunya Phonemics (1943:57) iaitu ”Kata-kata dieja sebagaimana diucapkan dan diucapkan sebagaimana dieja, dan tidak ada huruf yang senyap”. Garis panduan dasar umum tentang sebutan baku bahasa Melayu adalah seperti berikut :
Sebutan Huruf: Pada umumnya, setiap huruf dalam ejaan Rumi atau Jawi perlulah dilafazkan dengan jelas mengikut nilai bunyi bahasa Melayu yang dilambangkan.
Sebutan Kata: Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secara keseluruhan dan juga berdasarkan bentuk kata (pola pada suku kata) sama ada kata dasar atau kata terbitan.
Intonasi: Intonasi ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendah sewaktu bercakap dan hendaklah berdasarkan jenis dan bentuk ayat atau kalimat dalam Bahasa Melayu serta keperihalan keadaan yang berkenaan.
Huruf dan fonem vokal ‘a’
Sebutan Baku
Vokal ‘a’ dilafazkan dengan [ a ] pada bahagian mana pun ia terletak sama ada terbuka, tertutup, di tengah atau di akhir kata.Ini bermakna vokal ‘a’ disebut seperti mana dieja dan dieja seperti mana dilafazkan.
Contoh:
Huruf Vokal
|
Fonem/ bunyi
|
Ejaan
|
Sebutan
|
a
|
[a]
|
saya
berapa
apa
|
[sa ya]
[be ra pa]
[a pa]
|
Fonem vokal yang dilambangkan dengan huruf ‘i’.
Mengikut sebutan baku fonem vokal ‘i’ perlu dibunyikan dengan [ i ], sama ada terletak pada suku kata akhir terbuka dan suku kata tertutup. Ini bermaksud vokal ‘i’ perlu dibunyikan seperti mana dieja. Sebutan Johor-Riau bagi fonem vokal ‘i’ pada suku kata tertutup dibunyikan dengan [e].
Contoh:
Ejaan
|
Sebutan baku
|
Sebutan Johor Riau
|
Alih
Mukim
Hasil
|
[a lih]
[mu kim]
[ha sil]
|
[ a leh]
[mu kem]
[ha sil]
|
Fonem vokal yang dilambangkan dengan huruf ‘u’.
Mengikut sebutan baku fonem vokal ‘u’ perlu dibunyikan dengan [ u ], sama ada terletak pada suku kata akhir terbuka dan suku kata tertutup. Ini bermaksud vokal ‘u’ perlu dibunyikan seperti mana dieja. Sebutan Johor-Riau bagi fonem vokal ‘u’ pada suku kata tertutup dibunyikan dengan [o].
Contohnya:
Ejaan
|
Sebutan baku
|
Sebutan Johor-Riau
|
Betul
Lanun
tutup
|
[be tul]
[la nun]
[tu tup]
|
[ be tol]
[la non]
[tu top)
|
Penyebutan Kata Terbitan
Kata terbitan mengikut garis panduan dasar umum tentang sebutan baku Bahasa Melayu hendaklah dilafazkan berdasarkan pola ejaan KV , KV + KV , KVK , KVK + KVK.
Kata terbitan dengan imbuhan awalan
Ejaan
|
Sebutan baku
|
Sebutan Johor-Riau
|
Pengajar
Pengedar
Terasa
Berlari
terangkat
|
[pe nga jar]
[pe nge dar]
[te ra sa]
[ber la ri]
[ter ang kat]
|
[pe nga ja]
[pe nge da]
[te ra sé]
[ber la ri]
[ter ang kat]
|
Kata terbitan bahasa Arab, Indonesia dan Inggeris
Kata serapan Bahasa Arab , Indonesia dan Inggeris yang sudah sebati dengan bahasa Melayu dibunyikan seperti sebutan baku Bahasa Melayu.
Ejaan Standard
|
Sebutan baku
|
Sebutan Johor-Riau
|
i) Bahasa Indonesia
Sama bunyi
Anda
Merdeka
Berbeza bunyi
Bangsa
ii) Bahasa Arab
Sama bunyi
Fatwa
Takwa
Beza bunyi
Makna
iii) Bahasa Inggeris
Frasa
drama
|
[an da]
[mer de ka]
[bang sa]
[fat wa]
[tak wa]
[mak na]
[fra sa]
[dra ma
|
[an da]
[mer de ka]
[bang sé]
[fat wa]
[tak wa]
[mak né]
[fra sa]
[dra ma]
|
3.1.1 DEFINISI DAN KONSEP
a) Fonetik
Bagi Arbak Othman (1983), fonetik adalah kajian tentang bunyi-bunyi ujar. Sebagai ilmu, fonetik berusaha menemukan kebenaran-kebenaran umum dan memformulasikan hukum-hukum umum tentang bunyi-bunyi itu dan pengucapannya, manakala sebagai kemahiran, fonetik memakai data deskriptif dasar daripada fonetik ilmiah bagi memberi kemungkinan pengenalan dan pengucapan bunyi-bunyi ujar itu.
Selain itu, fonetik boleh didefinisikan sebagai mempelajari segala bunyi yang diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi manusia, bukan bunyi bahasa, mahupun bunyi-bunyi marginal, dan memberikan simbol fonetik untuk setiap bunyi, yakni menurut Dr. Lufti Abas (1985)..
Fonetik ialah ilmu yang mengkaji bunyi bahasa, iaitu ujaran atau pertuturan yang dihasilkan oleh manusia dengan mengecualikan bunyi seperti berdengkur, batuk, berdeham, bersiul, sebagainya. Ruang lingkup fonetik merangkumi antara lain proses pertuturan atau penghasilan bunyi dan pengelasan. Kajian fonetik terbahagi kepada tiga cabang, iaitu fonetik artikulasi, fonetik akustik dan fonetik auditori.
i) Fonetik Artikulasi
Cabang ini mengkaji tentang cara penghasilan bunyi bahasa dan bahagian-bahagian (artikulator) yang terlibat dalam penghasilan bunyi. Selain itu, cabang ini juga melakukan pengelasan terhadap bunyi bahasa berdasarkan cara bunyi itu dikeluarkan oleh alat tutur (artikulator), seperti lidah, bibir, lelangit keras, lelangit lembut, anak tekak, dan sebagainya.
ii) Fonetik Akustik
Cabang ini mengkaji sifat-sifat bunyi bahasa. Sifat fizikal yang dimaksudkan di sini ialah gelombang bunyi ujaran yang dihasilkan oleh pita suara. Gelombang bunyi ini dapat diukur dengan menggunakan alat seperti spektrogram dan osiloskop. Antara sifat yang diberi perhatian dalam kajian fonetik akustik termasuklah nada, frekuensi dan amplitud.
iii) Fonetik Auditori
Cabang ini mengkaji tentang cara bunyi bahasa ditanggapi oleh pendengar melalui pendengaran dan diterjemahkan (persepsi) oleh otak. Proses ini adalah proses yang paling kompleks dalam kajian fonetik kerana proses ini melibatkan kajian yang bersifat mujarad. Dari ketiga-tiga cabang ini, fonetik artikulasi adalah cabang yang paling diberi tumpuan dalam pengajaran dan pembelajaran fonetik di Malaysia. Dua cabang lagi, iaitu fonetik akustik dan fonetik auditori agak kurang diberi perhatian kerana tiadanya peralatan dan kepakaran yang menyebabkan kesukaran untuk pengajaran.
b) Fonologi
Menurut Rahimah Haji Sabran dan Rahim Sham (1985), bidang fonologi mengkaji sistem bunyi- bunyi yang tertentu dalam pertuturan, khusus bagi sesuatu bahasa. Ini jelas daripada pendapat Henderson yang menyatakan “the study of the systematic organization of selected speech sounds in the spoken form of individual language has variously been called phonology”.
Mengikut Frank Parker (1994), fonologi merupakan suatu bidang yang mengkaji sistem bunyi sesuatu bahasa: iaitu rumus-rumus yang menentukan aspek sebutan. Dalam tradisi barat, pengkajian tentang bidang fonologi ini telah bermula sejak 200 tahun yang lalu, iaitu bermula lebih kurang pada awal tahun 1800, apabila para ahli bahasa memulakan pengkajian tentang perubahan bunyi bahasa dengan cara membandingkan bunyi bahasa yang wujud dalam pelbagai bahasa yang berkaitan. Sehubungan itu dengan kata lain, fonologi ialah ilmu tentang perbendaharaan fonem sesebuah bahasa.
Para pengkaji fonologi menggunakan istilah-istilah teknikal ketika menjelaskan sesuatu bunyi. Antaranya ialah, bunyi-bunyi itu dibahagikan kepada bunyi-bunyi vokal, konsonan dan diftong. Bunyi-bunyi itu diberi lambang yang diiktiraf pada peringkat antarabangsa. Satu unit bunyi fonetik dinamakan fon dan diberi lambang tertentu dalam kurungan siku. Contohnya [o]. Satu unit bunyi fonem diberi lambang hampir sama dengan huruf dan ditulis dalam garis miring. Contohnya /o/. Huruf pula, seperti yang kita ketahui, tidak diapit oleh sebarang tanda baca. (Fonem ialah unit bunyi yang lebih besar daripada fon dan mempunyai fungsi tertentu dalam sesuatu bahasa.) Lazimnya fonetik dikaji secara berasingan. Hal ini demikian kerana bidang fonetik amat rumit dan bersifat teknikal
3.1.2 Fonetik dan Fonologi Dalam Bahasa Melayu Baku
Fonologi telah didefinisikan sebagai satu cabang ilmu bahasa yang mengkaji bunyi bahasa sesuatu bahasa dan fungsinya dalam sistem bunyi bahasa tersebut. Bunyi bahasa telah disusun mengikut sistem dan bidang fonologi bertujuan untuk menganalisis penggunaan sistem ini. Pembahagian dalam bidang fonologi terbahagi kepada dua cabang iaitu fonemik dan fonetik. Bidang fonetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh manusia serta memberi lambang kepada bunyi-bunyi tersebut. Pengkajian fonetik terbahagi kepada tiga cabang iaitu fonetik akustik, fonetik pendengaran dan fonetik artikulasi.
A. Konsep Bunyi
Melalui bidang fonologi, antara aspek yang mendapat perhatian utama ialah konsep bunyi, sistem tulisan dan suku kata. Menggunakan alat-alat ujaran, manusia menghasilkan bunyi. Melalui keadaan udara yang terkeluar dari paru-paru menerusi alat-alat ujaran telah menghasilkan bunyi-bunyi. Contohnya, bersin, batuk dan berdehem hanya bunyi semata-mata dan tidak dikenali sebagai bunyi bahasa. Bunyi-bunyi yang dihasilkan untuk tujuan pertuturan dikenali sebagai bunyi bahasa. Dalam pertuturan, manusia cuba untuk menghasilkan bunyi yang bermakna. Bunyi yang dikeluarkan dalam bentuk ujaran itu berlaku secara berterusan iaitu berentetan. Tetapi, bagi tujuan kajian, bunyi-bunyi tersebut dianggap terpisah menjadi unit-unit kecil yang dikenali sebagai bunyi penggalan atau fon, contohnya bunyi [p], [a], dan [w].
B. Sistem Bunyi Bahasa Melayu
Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk menguasai kemahiran bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan berkesan, seseorang pengguna bahasa perlulah mempunyai pengetahuan yang mendalam tentangnya. Kajian bunyi lazimnya terbahagi kepada dua bidang, iaitu fonetik dan fonologi. Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari segi penyebutan dan pendengaran atau sifatnya. Fonologi pula mengkaji bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa.
C. Alat Pertuturan dan Bunyinya.
1.
|
Bibir atas
|
11.
|
Tengah lidah
|
2.
|
Bibir bawah
|
12.
|
Belakang lidah
|
3.
|
Gigi atas
|
13.
|
Akar lidah
|
4.
|
Gigi bawah
|
14.
|
Epiglotis
|
5.
|
Gusi
|
15.
|
Pita suara
|
6.
|
Lelangit keras
|
16.
|
Rongga tekak
|
7.
|
Lelangit lembut
|
17.
|
Rongga Hidung
|
8.
|
Anak tekak
|
18.
|
Rongga mulut
|
9.
|
Hujung lidah
|
19.
|
Rahang
|
10.
|
Hadapan lidah
|
20.
|
Tenggorok
|
D) FUNGSI ALAT PERTUTURAN
i) Lidah
Lidah ialah alat artikulasi yang terpenting dan paling aktif dalam pengeluaran bunyi bahasa. Lidah terbahagi kepada empat bahagian, iaitu hujung lidah, tengah lidah, hadapan lidah, dan belakang lidah. Pembahagian ini membolehkan lidah membuat deskripsi pelbagai jenis penghasilan bunyi. Bahagian hadapan lidah, tengah lidah dan belakang lidah penting dalam pengeluaran bunyi-bunyi vokal, iaitu bunyi vokal hadapan, tengah dan belakang. Hujung lidah merupakan bahagian paling aktif dan boleh digerakkan ke mana-mana bahagian mulut untuk membuat penyekatan.
ii) Gigi
Gigi juga berperanan dalam penghasilan bunyi bahasa tetapi peranannya tidaklah aktif. Kedudukannya yang statik dan sentiasa digunakan sebagai penampan aliran udara dalam penghasilan bunyi. Penampan aliran udara inilah yang menghasilkan bunyi.
iii) Bibir
Bibir adalah alat artikulasi yang terletak pada bahagian luar rongga mulut. Bibir terdiri daripada otot-otot kenyal yang boleh dihamparkan dan dibundarkan dan berperanan mengeluarkan bunyi yang berbagai-bagai. Bibir juga menjadi sempadan paling luar daripada rongga mulut. Bibir juga berfungsi membuat sekatan kepada udara yang keluar daripada rongga mulut.
iv) Gusi
Gusi merupakan bahagian yang embung dan menurun dari gigi ke bahagian dalam rongga mulut. Organ ini digunakan sebagai daerah sebutan dengan bantuan hujung lidah yang berfungsi membuat penyekatan.
v) Lelangit
Lelangit dapat dibahagikan kepada dua bahagian, iaitu lelangit keras dan lelangit lembut. Lelangit lembut menganjur dari sempadan lelangit keras hingga ke akhir rongga mulut. Lelangit keras bermula dari sempadan gusi di bahagian hadapan atas rongga mulut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau membuka saluran rongga tekak terus ke rongga hidung. Apabila dinaikkan, rongga mulut akan terbuka dan udara akan keluar melalui rongga mulut dan apabila diturunkkan, rongga mulut akan tertutup dan udara terpaksa keluar melalui rongga hidung. '
vi) Rongga Hidung
Terletak di atas rongga mulut yang dipisahkan oleh lelangit. Rongga hidung boleh dibuka atau ditutup, bergantung kepada keadaan sama ada anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan atau tidak.
vii) Pita Suara
Pita suara terletak dalam ruang tenggorok (halkum) dan amat penting dalam penghasilan bunyi. Proses pengeluaran suara berlaku dengan cara memperluas dan mempersempit lubang yang terdapat di antara dua keping selaput nipis berkenaan.
E) JENIS-JENIS BUNYI
i) Bunyi Vokal
Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut tidak mengalami sekatan atau himpitan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh pengaruh lidah, keadaan rongga mulut dan bentuk bibir. Kedudukan vokal-vokal dapat dilihat seperti berikut:
F) PENGHASILAN BUNYI VOKAL
Menurut Mohamad Yunus Maris (1964), terdapat lapan buah vokal dalam bahasa Melayu iaitu empat vokal depan dalam bahasa Melayu.[i],[e],[ ] dan [a];tiga vokal belakang,[u],[o] dan[ ] dan satu vokal tengah, iaitu [ə ].
a) Vokal Depan [i],[e],[ ] dan [a]
Vokal depan merupakan bunyi yang terhasil dimana lidah diletakkan di hadapan sekali dalam mulut. Vokal depan terbahagi kepada empat bahagian iaitu vokal depan sempit [i], vokal depan separuh sempit [e], vokal depan luas [a], dan vokal depan separuh luas [ ].
i. Vokal Depan Sempit (i)
Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah dinaikkan hingga hampir menyentuh lelangit keras, sementara hujung lidah didekatkan pada gusi.
Lelangit lembut diangkat untuk menutup rongga hidung. Udara dari paru-paru melalui rongga mulut sambil menggetarkan pita suara tanpa sekatan, halangan atau himpitan yang boleh menyebabkan geseran kedengaran. Bibir berada dalam keadaan terhampat.
Contoh: bilik, titik, ipar, jari, cari
ii. Vokal Depan Separuh Sempit (e)
Untuk menghasilkan bunyi ini depan lidah dinaikkan, tetapi tidaklah setinggi membunyikan vokal (i).
Contoh: kole, tauge, bendi, elok
iii. Vokal Depan Separuh Luas
Untuk mengeluarkan vokal ini depan lidah diturunkan sepertiga dari kedudukan untuk mengeluarkan vokal ( e ). Kedudukan alat pertuturan adalah sama seperti semasa mengeluarkan bunyi vokal (i) dan (e).
Contoh: tauke, gelek, gesek, gerek
iv. Vokal Depan Luas ( a)
Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah diturunkan serendah-rendahnya. Lelangit lembut berkeadaan terangkat rapat ke belakang tekak dan menutup rongga hidung. Kedudukan alat pertuturan lain adalah sama seperti menghasilkan vokal (i), dan (e).
Contoh: anak, pandai, landai, anting, siapa, takat
b) Vokal Belakang [u],[o] dan[ ]
Vokal belakang adalah bunyi vokal yang terhasil di bahagian belakang mulut yang melibatkan lidah belakang dan lelangit lembut. Vokal belakang terbahagi kepada empat bahagian iaitu vokal belakang luas [D]. Vokal belakang separuh luas [É ], vokal belakang sempit [u] dan vokal belakang separuh sempit [O].
i. Vokal Belakang Sempit (u)
Dihasilkan dengan mengangkat belakang lidah setinggi mungkin ke atas, tetapi tidak menutup ruang aliran udara. Bentuk bibir dibundarkan.
Contoh: ubat, ulat, undang, udang, ulang
ii. Vokal Separuh Sempit ( o )
Dihasilkan dengan menurunkan belakang lidah 1/3 di antara tempat yang paling tinggi dan tempat yang paling rendah. Keadaan bibir pula dibundarkan.
Contoh: obor, solo, polo, toko, orang
iii. Vokal Belakang Separuh Luas
Dihasilkan apabila belakang lidah diturunkan 1/3 daripada kedudukan separuh sempit dan bentuk bibir turut dibundarkan. Vokal ini tidak terdapat dalam bahasa Melayu.
c) Vokal Tengah [ə]
Vokal tengah merupakan vokal yang dihasilkan di bahagian tengah lidah. Vokal ini merupakan satu-satunya vokal tengah yang terdapat dalam Bahasa Melayu.
Dihasilkan dengan meletakkan lidah seperti biasa di lantai rongga mulut. Bahagian tepi lidah dilengkungkan sedikit, manakala rongga mulut berkeadaan sederhana luasnya.
Contoh: enam, empat, kenduri, gerai
G) DIFTONG
Diftong terbentuk daripada bunyi vokal yang menggeluncur. Hal ini bermaksud, sebutan sebuah vokal itu digabungkan dengan sebuah vokal yang lain. Hal Ini dapat dilihat dalam contoh diftong [ai].Bunyi vokal itu bermula dengan vokal [a] dan sebutannya diteruskan menggeluncurkan kepada vokal [i], menyebabkan vokal [a] dan [i] bergabung menjadi [ai] sebagai satu bunyi. Ini ialah diftong. Dalam bahasa Melayu ada tiga buah diftong, iaitu [ai],[au] dan [oi]. Diftong ini adalah berbeza daripada rentetan vokal. Diftong membentuk satu suku kata sperti dalam perkataan pandai [pan-dai], tetapi rentetan vokal membentuk suku kata yang berlainan seperti dalam perkataan sukai [su-ka-i].
Gabungan bunyi vokal dinamakan diftong. Diftong terbentuk apabila berlaku pengeluncuran bunyi-bunyi vokal. Satu vokal mengeluncur dari satu vokal kepada vokal yang lain. Terdapat 3 jenis diftong.
a. (ai): sampai, salai, gulai, sungai, cuai, landai
b. (au): lampau, silau, garau, surau, pukau
c. (oi): amboi, dodoi, adoi, sepoi, boikot.
a) Lambang Bunyi Vokal
Lambang Bunyi
|
Huruf
|
Contoh
|
[a]
|
a
|
saya
|
[e]
|
e
|
leher
|
[E]
|
beg
| |
[ə]
|
ə
|
segera
|
[i]
|
i
|
gigi
|
[o]
|
o
|
tolong
|
[O]
|
kos
| |
[u]
|
u
|
guru
|
[~]
|
~
|
bunyi sengau
|
H) Vokal Rangkap
Vokal rangkap ialah urutan dua vokal penuh, dan tiap-tiap vokal merupakan vokal penuh yang tersendiri. Misalnya daun dan lain. Dalam perkataan daun, misalnya a dan u ialah dua vokal penuh dan perkataan ini terdiri daripada dua suku kata iaitu da dan un. Dalam perkataan lain 2 vokal berturut-turut dalam satu perkataan
Vokal Rangkap
|
Contoh
|
Ai
|
Aiskrim, cair, ghaib, sains
|
Au
|
Taun, maung, kedaung, pepauh
|
Oi
|
Koir, heroin, eksploit, eksploitasi
|
Ia
|
Biara, piagam, sia-sia, piano
|
Io
|
Ion, biola, antibiotik, Zionis
|
Iu
|
Cium, kiub, siuman, piutang
|
Ua
|
Buai, buapak, dualisma, kuarantin
|
Ui
|
Juita, puisi, tuil, suis
|
Ea
|
Bea, gear, teater, reaktor
|
Eo
|
Neon, video, geometri, ideologi
|
Eu
|
Neurologi, neutral, neutron, reumatik
|
Dengan mengenal bentuk huruf ini maka dapatlah kita membunyikan perkataan itu dengan betul lagi tepat.
konsonan Bahasa Melayu juga meliputi bunyi letupan, letusan, sengauan, sisian, geseran, malaran dan getaran. Hentian sepenuhnya dapat menghasilkan bunyi letupan (plosif). Udara yang dilepaskan daripada paru-paru akan mengalami sekatan sepenuhnya sama ada di bahagian bibir, lelangit keras, lelangit lembut atau pita suara. Kemudian udara akan dilepaskan serta-merta dan akan terhasillah bunyi letupan.
a) Bunyi Letupan
Fon
|
Awal
|
Akhir
|
[p]
|
[pulau]
|
[atap]
|
[b]
[t]
|
[bumi]
[talam]
|
[rəbab]
[liat]
|
[d]
|
[datu?]
|
[kad]
|
[k]
|
[kata]
|
-
|
[g]
|
[garau]
|
[beg]
|
[??]
|
**
|
[ana??]
|
*bunyi [k] tidak dapat hadir pada akhir suku kata dalam bahasa Melayu.
**bunyi [?] adalah variasi kepada bunyi [k] dan hadir pada akhir suku kata dalam Bahasa Melayu.
Sekatan sepenuhnya dapat menghasilkan bunyi letusan (afrikat). Bunyi ini dihasilkan dengan cara menyekat arus udara sepenuhnya yang dilepaskan oleh paru-paru. Kemudian arus udara itu dilepaskan perlahan-lahan. Ada juga pendapat yang menyatakan bunyi afrikat ini adalah hasil gabungan dua bunyi, iaitu bunyi [t] digabungkan dengan bunyi [š] untuk menghasilkan bunyi [č], manakala bunyi [d] pula digabungkan dengan bunyi [ž] untuk mendapatkan bunyi [j].
Satu lagi bentuk sekatan yang dilakukan sepenuhnya akan mengeluarkan bunyi sengauan (nasal) yang dihasilkan dengan cara menurunkan anak tekak (uvula) untuk menutup rongga mulut (oral). Ini menyebabkan udara yang dilepaskan dari paru-paru akan melalui rongga hidung dan terhasillah bunyi nasal [m], [n], [N], dan [J].
Hentian sebahagian pula akan menghasilkan bunyi sisian, geseran (frikatif) dan malaran. Bunyi sisian dalam bahasa Melayu dihasilkan dengan melakukan penyekatan terhadap arus udara yang dilepaskan oleh paru-paru di bahagian lelangit keras oleh hujung lidah menyebabkan udara hanya melalui kawasan sisi di kiri dan kanan rongga mulut. Ini menghasilkan bunyi [l].
Bunyi geseran dihasilkan dengan menyempitkan saluran udara supaya udara yang melaluinya bergeser dan kedengaran bunyi berdesis. Bunyi geseran dalam bahasa Melayu ialah [f], [v], [s], [z], [š], dan [h].
Untuk menghasilkan bunyi malaran, kedudukan artikulator adalah seperti menghasilkan bunyi geseran tetapi geseran yang dihasilkan adalah terlalu lemah. Bunyi malaran juga sama seperti untuk menghasilkan bunyi vokal, dan sesetengah ahli fonetik menamakannya bunyi separuh vokal. Bunyi malaran dalam bahasa Melayu ialah [w] dan [y].
Bentuk sekatan udara yang ketiga ialah hentian sekejap-sekejap. Bentuk ini menghasilkan bunyi getaran. Udara yang dilepaskan oleh paru-paru disekat dengan menggetarkan hujung lidah di lelangit keras. Dalam bahasa Melayu hanya terdapat satu bunyi getaran, iaitu [r].
b) Bunyi Letusan
Fon
|
Awal
|
Akhir
|
[č]
|
[cawan]
|
[mač]
|
[j]
|
[jam]
|
[caj]
|
c) Bunyi Sengauan
Fon
|
Awal
|
Akhir
|
[m]
|
[muda]
|
[cium]
|
[n]
|
[niat]
|
[jalan]
|
d) Bunyi Sisian
Fon
|
Awal
|
Akhir
|
[l]
|
[lalu]
|
[awal]
|
e) Bunyi Geseran
Fon
|
Awal
|
Akhir
|
[f]
|
[faseh]
|
[alaf]
|
[v]
|
[ven]
|
*
|
[s]
|
[sarat]
|
[awas]
|
[z]
|
[zat]
|
[lafaz]
|
[š]
|
[šarat]
|
[skuaš]
|
[h]
|
[harta]
|
[sah]
|
f) Bunyi Getaran
Fon
|
Awal
|
Akhir
|
[r]
|
[rasa]
|
[siar]
|
3.2 ANALISIS DIALEK
3.2.1 Pengertian Dialek
Istilah dialek berasal daripada perkataan Yunani iaitu ‘dialektos’ yang pada mulanya digunakan dalam hubungannya dengan keadaan bahasanya. Di Yunani, terdapat perbezaan-perbezaan kecil di dalam bahasa yang digunakan oleh pendukungnya masing-masing, tetapi sedemikian jauh hal tersebut tidak sampai menyebabkan mereka berasa mempunyai bahasa yang berbeza. Mengikut Mario A. Pei , dialek adalah variasi satu bahasa tertentu yang dituturkan oleh sekumpulan penutur dalam satu-satu masyarakat bahasa.
Dialek mempunyai bentuk tertentu yang dituturkan dalam kawasan tertentu dan berlainan daripada bentuk standard dari segi sebutan, tatabahasa atau penggunaan kata-kata tertentu, tetapi kelainan tersebut tidak begitu besar untuk dianggap sebagai satu bahasa yang lain. Faktor-faktor yang menimbulkan dialek terdiri daripada faktor alam, politik, penjajahan dan masa. Demikian pula halnya dengan ekonomi, cara hidup dan sebagainya. Ini tercermin juga di dalam dialek yang bersangkutan.
Di Semanjung Malaysia contohnya, terdapat keadaan semula jadi yang terdiri daripada bukit-bukau, hutan rimba dan sungai yang merupakan rintangan-rintangan kepada perhubungan di antara penduduk-penduduknya, faktor politik telah membahagikan negara ini kepada unit-unit politik yang lebih kecil, menghasilkan negeri-negeri Melayu Semenanjung Malaysia. Dialek-dialek yang berdasarkan tempat seperti itu dipanggil dialek setempat. Dialek-dialek setempat di Semenanjung Malaysia sebenarnya adalah variasi daripada bahasa Melayu.
Dalam satu-satu dialek setempat di Malaysia, terdapat pula idiolek-idiolek iaitu kelainan-kelainan pengucapan yang disebabkan oleh individu yang berlainan dan kelainan stilistik yang terjadi akibat konteks yang berlainan. Semua kelainan ini disebut dialek. Sungguhpun terdapat kelainan-kelainan tetapi bahasa tersebut tidak harus terkeluar daripada had saling kesefahaman yang menentukan bahawa kelainan-kelainan itu masih tergolong di dalam satu bahasa.
3.2.2 Latar Belakang Tempat Kajian
A) KELANTAN
Kelantan Darul Naim merupakan sebuah negeri daripada 14 buah negeri di Malaysia yang kaya dengan sumber asli dan merupakan sebuah negeri agraria yang mempunyai banyak kawasan tanaman padi dan perkampungan nelayan. Negeri Kelantan mempunyai keluasan lebih kurang 14,922 km persegi, terletak di Timur laut semenanjung Malaysia, berhadapan dengan Laut China Selatan dan bersempadan dengan Thailand. Malaysia meliputi 336,700 km persegi yang terdiri daripada semenanjung Sabah dan Sarawak di Kepulauan Borneo.
Negeri ini terbahagi kepada 10 jajahan pentadbiran iaitu, Kota Bharu, Pasir Mas, Tumpat, Pasir Puteh, Bachok, Kuala Krai, Machang, Tanah Merah, Jeli dan Gua Musang. Iklim tropika yang baik di negeri Kelantan serta bentuk geografi yang pamah menjadikan Kelantan sebagai kawasan penanaman padi yang baik dan merupakan penyumbang kepada pertumbuhan bekalan beras negara.
Negeri Kelantan yang mempunyai penduduk seramai 1.4 juta yang terdiri daripada bangsa Melayu, Cina, India, Siam, dan lain-lain. Sebanyak 94% penduduk adalah berbangsa melayu. Penduduknya meningkat hampir 2.8% setiap tahun. Sebanyak 75% daripada penduduknya menetap di Utara negeri di mana kawasan itu meliputi sebanyak 17% daripada jumlah tanah negeri tersebut.
Kelantan diperintah mengikut parti politik dan ia mempunyai hubungan yang baik dengan kerajaan, mungkin ini menunjukkan bahawa Malaysia adalah sebuah negara unik dan matang yang mengamalkan sistem demokrasi. Persekitaran politik dan perbezaan antara negeri dan kerajaan mukim bukan menjadi masalah untuk membuat pelaburan. Semua polisi berkenaan dengan pelaburan di Malaysia boleh dirujuk kepada kerajaan Mukim.
Kerajaan negeri akan memberi segala kemudahan berkenaan dengan pelaburan. Dalam usaha untuk menarik minat pelabur melabur di Kelantan, kerajaan negeri berusaha untuk menawarkan pelbagai kemudahan seperti kemudahan infrastruktur. Negeri Kelantan mempunyai kemudahan yang secukupnya untuk menjalankan perniagaan secara kerjasama "Business Ventures". Terdapat 39 buah cawangan bank komersial dan 12 institusi kewangan yang beroperasi di negara ini.
Sejumlah 2300 km jalan di negeri dan mukim adalah berhubung dengan bandar utama di Kelantan untuk ke Kelantan. Perjalanan dari Kelantan ke Kuala Lumpur mengambil masa selama 6 jam yang meliputi sebanyak 474 km melalui Gua Musang di Selatan Kelantan dan juga negeri Pahang. Berikut merupakan peta bagi negeri Kelantan:
Jika membuat perbandingan antara dialek Kelantan dengan sebutan Melayu baku, terdapat beberapa kelainan yang ketara di dalam bidang-bidang tertentu, seperti:
i. Fonologi
ii. Morfologi
iii. Ayat
iv. Leksikal
a) Kelainan dalam bidang fonologi
Fonologi merupakan satu kajian terhadap bunyi-bunyi bahasa. Hal ini bermaksud, bidang fonologi menentukan sistem bunyi satu-satu bahasa dengan berdasarkan jenis-jenis bunyi sama ada bunyi itu distingtif atau tidak distingtif. Dalam bidang ini, didapati wujud dua kelainan yang ketara di antara dialek Kelantan dengan sebutan Melayu baku iaitu dalam aspek pengucapan dan fonem.
i. Kelainan dalam pengucapan
Cara untuk mengungkapkan atau mengucapkan kata dalam dialek Kelantan berlainan dengan cara mengucapkannya dalam bahasa Melayu baku. Sebagai contoh, penutur dialek Kelantan mengucapkan [כr ε] untuk [orah] dan [kitכ] untuk [kitә]. Berikut merupakan contoh perkataan-perkataan yang menunjukkan ucapan yang berlainan di antara dialek Kelantan dengan bahasa Melayu baku:
Dialek Kelantan Bahasa Melayu Sebutan Baku
i. [kuba] [kәrbau] ‘Kerbau’
ii. [harε] [haram] ‘Haram’
iii. [m ?tε] [rambotan] ‘Rambutan’
iv. [abih] [habes] ‘Habis’
v. [bahaso] [bahasә] ‘Bahasa’
vi. [singoh] [singah] ‘Singgah’
vii. [itε] [hitam] ‘Hitam’
viii.[lopa?] [lompat] ‘Lompat’
ix. [sәlama?] [sәlamat] ‘Selamat’
x. [mε oh] [mεrah] ‘Merah’
ii. Kelainan Fonem
Fonem merupakan unit bunyi terkecil yang dapat membezakan makna. Perbezaan makna ini dapat dilihat pada pasangan minimal atau pasangan terkecil pasangan. Dialek Kelantan mempunyai 35 fonem iaitu 15 fonem vokal dan 20 fonem konsonan.
(A) FONEM VOKAL
/i/ seperti dalam /itek/ ‘itik’
/e/ seperti dalam /kile/ ‘kilir’
/ε/ seperti dalam /εl / ‘ela’
/a/ seperti dalam /kawa/ ‘kawal’
/i/ seperti dalam /ga in/ ‘garing’
/ẽ/ seperti dalam /kaẽ/ ‘kain’
/ε/ seperti dalam /sayε/ ‘sayang’
/ã/ seperti dalam /pacã/ ‘pancar’
/u/ seperti dalam /umõ/ ‘umur’
/o/ seperti dalam /tuboh/ ‘tubuh’
/ / seperti dalam /k t ?/ ‘kotak’
/ũ/ seperti dalam /kusũ?/ ‘akhir’
/õ/ seperti dalam /daõ/ ‘daun’
/ / seperti dalam /h / ‘ya’
/ә/ seperti dalam /pәloh/ ‘peluh’
Penyebutan vokal-vokal i, e, u, dan o dalam lingkungan-lingkungan yang terizin oleh sistem fonologi dialek ini tidak banyak bezanya dengan apa yang terdapat dalam Bahasa Melayu dan dialek-dialek lain, kecuali ada nya ciri kardinal sekunder pada sifat kardinal vokal-vokal berkenaan yang releven. Sebagai contoh:
I. Kelantan Bahasa Melayu
[kәlabu] [kәlabu]
[pәloh] [pәluh]
[buku] [buku]
Konsonan a akhir kata dalam Bahasa Melayu, atau konsonan pepet dalam bahasa standard yang terdapat dalam lingkungan akhir kata, mempunyai kesejajaran dalam vokal dalam dialek ini. Misalnya:
II. Kelantan Bahasa Melayu
[d0s0 ] [dosa]
[sap0 ] [siapa]
[kuas0 ] [kuasa]
Vokal a dalam suku kata akhir yang tertutup mempunyai kesejajaran dengan vokal , dengan syarat konsonan yang mengikutinya itu adalah dalam Bahasa Melayu merupakan hentian glotis ( ) atau frikatif (h).
III. Kelantan Bahasa Melayu
[Mo?] [emak]
[Gal0?] [galak]
[Gaj0h] [gajah]
[Mut0h] [muntah]
Jika dalam Bahasa Melayu, konsonan penutup kata itu merupakan t atau p, ia dapat digantikan oleh hentian glotis dalam dialek ini dan a sebelumnya itu dipertahankan. Sebagai contoh:
IV. Kelantan Bahasa Melayu
[Gәla?] [gәlap]
[Saya?] [sajap]
[Lewa?] [lewat]
[Lipa?] [lipat]
Selain itu, a, yang diikuti oleh salah satu konsonan nasal dalam suku kata akhir tertutup mempunyai kesejajaran dengan dalam dialek ini. Misalnya:
V. Kelantan Bahasa Melayu
[masε ] [masam]
[dalε ] [dalam]
[dulε ] [dulan]
[bәlacε ] [bәlacan]
Konsonan a dalam Bahasa Melayu yang terdapat sebelum s pada akhir kata dipertahankan dalam dialek ini, tetapi s digantikan dengan h. Sebagai contoh:
VI. Kelantan Bahasa Melayu
[Dә ah] [dәras]
[Bә ah] [bәras]
[Atah] [atas]
[Ulah] [ulas]
Demikian juga halnya dengan a yang dalam Bahasa Melayu diikuti oleh l dan r pada akhir kata. Walau bagaimanapun, di dalam dialek yang disenaraikan di bawah, l dan r dihilangkan.
VII. Kelantan Bahasa Melayu
[Maha] [mahal]
[Mәka] [mәkar]
[Leba] [lebar]
[Tawa] [tawar]
(i) Vokal Nasal
Dalam dialek Kelantan, terdapat fonem vokal nasal sedangkan dalam bahasa Melayu tidak terdapat vokal nasal. Vokal-vokal nasal dalam dialek Kelantan bersifat fonemik, iaitu dapat memberi erti yang berlainan seperti yang ditunjukkan dalam pasangan-pasangan miniml seperti yang senaraikan di bawah.
i. [kә i] ‘keri’
[kә i] ‘kering’
ii. [pane] ‘panggil’
[panẽ] ‘pangan’
iii. [tapε] ‘tapai’
[tapε] ‘tampan’
iv. [ a] ‘berderai’
[ ã] ‘ingin’
v. [ u] ‘ru’
[ ũ] ‘takut’
vi. [paco] ‘pancur’
[pacõ] ‘pancung’
vii. [s ?] ‘syak’
[s ?] ‘syuk’
viii. [wa] ‘layang-layang’
[wã] ‘bau busuk’
ix. [ca] ‘air lecah’
[cã] ‘memancut’
x. [la] ‘helai’
[ ã] ‘menyala’ atau ‘memancar’
(ii) Vokal Rangkap
Dialek Kelantan ini juga mempunyai banyak vokal rangkap yang boleh dibandingkan seperti yang berikut:
I ) Rangkap depan - ae, ui, ue
II) Rangkap tengah - ia, ua
III) Rangkap belakang - io, io, iu, uo
Contoh Rangkap Depan
Kelantan Bahasa Melayu
[bae?] ‘Baik’
[kaen] ‘kain’
[kueh] ‘kuih’
[cue?] ‘Cuit’
[bueh] ‘buih’
Contoh Rangkap Tengah
Kelantan Bahasa Melayu
[bia] ‘biar’
[sia?] ‘siap’
[jua] ‘jual’
[sua?] ‘suap’
Contoh Rangkap Belakang
Kelantan Bahasa Melayu
[lio] ‘liur
[rioh] ‘riuh’
[dio ] ‘dia’
[bio?] ‘biak’
[tiu?] ‘tiup’
[duo ] ‘dua’
[tuo?] ‘tuak’
(B) FONEM KONSONAN
/p/ seperti dalam /pari/ ‘pari’
/b/ seperti dalam /balu/ ‘balu’
/t/ seperti dalam /tәn h/ ‘tengah’
/d/ seperti dalam /dapo/ ‘dapur’
/k/ seperti dalam /kuda/ ‘kuda’
/g/ seperti dalam /gila?/ ‘gilap’
/?/ seperti dalam /kak ?/ ‘kakak’
/s/ seperti dalam /saya?/ ‘sayap’
/z/ seperti dalam /zi?/ ‘zip’
/h/ seperti dalam /hapuh/ ‘hapus’
/c/ seperti dalam /culah/ ‘culas’
/j/ seperti dalam /jula/ ‘julai’
/l/ seperti dalam /lubε/ ‘lubang’
/? / seperti dalam / ape?/ ‘rapit’
/m/ seperti dalam /mude?/ ‘mudik’
/n/ seperti dalam /nasi?/ ‘nasi’
/n/ seperti dalam /hamô?/ ‘nyamuk’
/n/ seperti dalam /nato?/ ‘mengantok’
/w/ seperti dalam /wa?/ ‘wad’
/y/ seperti dalam /yate/ ‘yatim’
Konsonan-konsonan yang terdapat dalam dialek Kelantan dapat dibahagikan kepada enam kategori iaitu:
(i) Konsonan Plosif/Hentian
Konsonan-konsonan dalam golongan ini yang dapat menduduki lingkungan akhir kata hanyalah hentian glotis. Dengan ini juga konsonan-konsonan plosif lain yang terdapat dalam Bahasa Melayu dapat menjadi unsur akhir kata digantikan dengan hentian glotis dalam dialek ini. Sebagai contoh:
Kelantan Bahasa Melayu
[ada?] [adat]
[ ba?] [ bat]
[isa?] [hisap]
[i u?] [hirup]
[a na?] [arnab]
(ii) Konsonan Nasal
Konsonan nasal yang terdapat dalam dialek Kelantan ialah m, n, n dan n. Keempat-empat konsonan nasal yang terdapat dalam dialek ini boleh menempati lingkungan pravokal dan antara vokal. i, e, ε, , o dan u dalam hal ini. Begitu juga dengan konsonan-konsonan nasal lainnya iaitu m dan n yang dalam Bahasa Melayu terdapat sebelum vokal-vokal tersebut, mengalami penggantian dengan ng dalam dialek Kelantan.
Kelantan Bahasa Melayu
[ren] ‘tenaga’
[sigon] ‘sigung’
[sokon] ‘sokong’
[kul n] ‘kulum’
[minun] ‘minum’
[bә әsen] ‘bersin’
Jika perkataan di dalam bahasa Melayu baku mempunyai vokal a sebelum konsonan nasal terakhir iaitu m, n dan n, konsonan nasal tersebut akan mengalami proses pelemahan yang akhirnya menggantikan kesemuanya itu dengan penyengauan yang merupakan artikulasi tambahan pada vokal tersebut dan vokal tersebut mengalami perubahan pada bunyinya menjadi ε.
Kelantan Bahasa Melayu
[tanε] ‘tanam’
[tamε] ‘taman’
[dalε] ‘dalam’
[selε] ‘selam’
[binatε] ‘binatang’
[tayε] ‘tayang’
(iii) Konsonan Frikatif
Konsonan frikatif s hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara vokal. Dalam lingkungan sebelum kesenyapan, konsonan ini mengalami penggantian dengan h tanpa melibatkan perubahan pada nilai vokal sebelumnya.
Kelantan Bahasa Melayu
[ihuh] ‘hingus’
[aluh] ‘halus’
[pitah] ‘pintas’
[pәdah] ‘pedas’
[kәtah] ‘kertas’
[pulah] ‘pulas’
[panah] ‘panas’
[kә ah] ‘keras’
Konsonan h juga terdapat dalam lingkungan awal kata, antara vokal dan akhir kata. Dalam lingkungan akhir kata, h dalam dialek ini mempunyai kesejajaran dengan h dan s dalam bahasa Melayu. Jika kesejajarannya itu h, maka a yang mendahuluinya itu mengalami perubahan pada nilai bunyinya. Tetapi perubahan tersebut tidak berlaku jika kesejajarannya itu ialah s.
Kesejajaran dalam dialek Kelantan dengan h dalam bahasa Melayu sebelum vokal-vokal lain adalah seperti yang berikut:
Kelantan Bahasa Melayu
[saloh] ‘salah’
[subo] ‘subuh’
[lәteh] ‘letih’
Contoh penyebaran h dalam lingkungan awal kata dan tengah kata adalah seperti yang berikut:
Kelantan Bahasa Melayu
[habih] ‘habis’
[hase] ‘hasil’
[tahon] ‘tahun’
[mahliga] ‘mahligai’
[maha] ‘mahal’
(iv) Konsonan Afrikat
Seperti dalam bahasa Melayu dan dialek-dialek lain, konsonan-konsonan afrikat dalam dialek Kelantan ini hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara vokal. Konsonan-konsonan tersebut tidak dapat menempati lingkungan sebelum kesenyapan
Kelantan Bahasa Melayu
[Cin0 ] ‘Cina’
[cic0?] ‘cicak’
[jag0] ‘jaga’
[jә a?] ‘jerat’
(v) Konsonan Lateral
Konsonan lateral l tidak menempati lingkungan sebelum kesenyapan. Walau bagaimanapun, sebelum kesenyapan, konsonan ini mengalami penghilangan tanpa menimbulkan perubahan pada nilai bunyi vokal sebelumnya. Sebagai contoh:
Kelantan Bahasa Melayu
[lapu] ‘lampu’
[lala?] ‘lalat’
[luah] ‘luas’
[kate] ‘katil’
[aka] ‘akal’
[sapo] ‘sampul’
(vi) Pemanjangan Konsonan
Dialek Kelantan ini mempunyai ciri pemanjangan yang khususnya terletak pada awal kata. Proses ini berlaku dalam kata atau antara kata. Jika proses ini merupakan proses dalam kata, maka perkataan yang berkenaan biasanya terdiri daripada tiga suku kata yang suku kata pertamanya digugurkan. Suku kata yang digugurkan itu akan digantikan dengan menimbulkan kepanjangan pada konsonan pertama pada suku kata kedua perkataan yang berkenaan.
Suku kata yang digugurkan itu boleh merupakan salah satu awalan dan boleh juga tidak. Dalam kes yang pertama, suku kata tersebut merupakan ciri morfologi, yakni suku kata berkenaan merupakan salah satu awalan. Sebaliknya, dalam kes yang kedua, suku kata yang terlibat hanya merupakan ciri fonologi sahaja bagi perkataan yang mendukungnya yakni suku kata yang demikian itu tidak medukung sebarang makna.
Kelantan Bahasa Melayu
[nnik0h] [mәnikah]
[nnak0?] [pәnakot]
[nnari] [pәnari]
[jjalε] [bәrjalan]
[ccabu?] [tәrcabut]
[ttupa?] [kәtupat]
[nnatε] [binatan]
[mma i] [almari]
Proses ini juga boleh berlaku pada kata ganda. Dalam hal ini, unsur pertama pada kata berkenaan mengalami pengguguran dan pada masa yang sama konsonan awal pada unsur kedua itu dipanjangkan. Sebagai contoh:
Kelantan Bahasa Melayu
[ ramô] ‘rama-rama’
[llabi] ‘labi-labi’
[kku ô] ‘kura-kura’
Jika proses itu merupakan antara kata, maka proses tersebut khususnya yang berlaku dalam hubungan antara kata depan dengan kata nama yang mengikutinya, kata depan yang berkenaan mengalami pengguguran. Dengan itu, konsonan pertama pada kata nama berkenaan mengalami pemanjangan. Kata depan yang terlibat hanyalah ‘di’, ‘pada’ dan ‘ke’. Misalnya:
Kelantan Bahasa Melayu
[san0 ] ‘ke sana’
[ssini] ‘ke sini’
[kkebu ] ‘ke kebun’
[ddalε] ‘di dalam’
(C) KELAINAN DALAM BIDANG MORFOLOGI
Bentuk yang berlainan dalam bidang morfologi di antara dialek Kelantan dengan sebutan baku bahasa Melayu dapat dilihat dalam aspek-aspek yang berikut:
i. struktur morfem terikat
ii. jenis dan jumlah morfem terikat
iii. kekerapan penggunaan morfem terikat
(I). Struktur Morfem Terikat
Struktur morfem terikat dalam dialek Kelantan berlainan dengan struktur morfem terikat dalam sebutan baku bahasa Melayu. Umpamanya, hanya terdapat satu jenis struktur awalan dalam dialek Kelantan iaitu KV yang pengucapan Vnya tidak begitu jelas, misalnys {sә-} seperti dalam /sebesa/ ‘sebesar’, sedangkan dalam bahasa Melayu terdapat dua jenis iaitu (i) KV yang pengucapan Vnya lebih jelas sedikit daripada yang diucapkan dalam dialek Kelantan, misalnya {sә-} dalam /sepandai/ ‘sepandai’ dan (ii) KVK, misalya {bәr-} seperti dalam /berjalan/ ‘berjalan’. Berikut merupakan perbandingan stuktur awalan di antara dialek Kelantan dengan bahasa Melayu.
Kelantan Bahasa Melayu
KV KVK
{be-} {ber-}
{te-} {ter-}
{pe-} {pe-}
{me-} {me-}
{ke-} {ke-}
{se-} {se-}
Struktur akhiran yang terdapat dalam dialek Kelantan berlainan dengan yang terdapat dalam bahasa Melayu. Dalam dialek ini, hanya terdapat satu struktur saja iaitu V, misalnya {ε} seperti dalam [pilehε] ‘pilihan’, sedangkan akhiran dalam bahasa Melayu mempunyai tiga struktur iaitu (i) KVK, misalnya (-kan) seperti dalam /jalankan/ ‘jalankan’, (ii) VK, misalnya (-an) seperti dalam /buatan/ ‘buatan’ dan (iii) V, misalnya (-i) seperti dalam /[tidori]/ ‘tiduri’. Berikut merupakan perbandingan struktur akhiran di antara dialek Kelantan dengan bahasa Melayu:
Kelantan Bahasa Melayu
V KVK/VK/V
- {-KAN}
{-ε} {-an}
{-i} {-i}
Selain itu, terdapat juga struktur imbuhan apitan yang berlainan di antara dialek Kelantan dengan Bahasa Melayu. Sruktur imbuhan apitan dalam dialek Kelantan hanya satu sahaja iaitu KV…V, misalnya {kә…ε} seperti dalam /kәlәbehε/ ‘kelebihan’, sedangkan dalam Bahasa Melayu terdapat tiga jenis, iaitu (i) KV…KV, iaitu {mә..kan} seperti dalam /mәmulәkan/ ‘memulakan’, (ii) KV…VK, misalnya {kә… an} seperti dalam /kәlәmahan/ ‘kelemahan’ dan (iii) KV…V, misalnya {mә..i} seperti /mәnәmui/ ‘menemui’. Berikut diberikan perbandingan struktur imbuhan apitan di antara dialek Kelantan dengan Bahasa Melayu:
Kelantan Bahasa Melayu
KV…V KV…KVK/KV…VK/KV…V
{kә..ε} {mә..kan}
{kә… an}
{mә..i}
(II). Jenis dan Jumlah Morfem Terikat
Jenis-jenis morfem terikat yang terdapat dalam dialek Kelantan juga tidak sama dengan yang terdapat di dalam Bahasa Melayu. Dalam dialek Kelantan hanya terdapat enam awalan, dua akhiran, tiga imbuhan terbahagi dan suprafiksa kepanjangan konsonan. Sedangkan dalam Bahasa Melayu terdapat sebanyak tujuh awalan, tiga akhiran dan lima imbuhan apitan.
(a) Enam awalan dalam dialek Kelantan
{be-} /bεtεmu/ ‘bertemu’
{te-} /tεpileh/ ‘terpilih’
{pe-} /pεmaen/ ‘pemain’
{me-} /mεnuleh/ ‘menulis’
{ke-} /kεkaseh/ ‘kekasih’
{se-} /sebuwoh/ ‘sebuah’
(b) Dua akhiran dalam dialek Kelantan
{ε-} /pilehε/ ‘pilihan’
{i-} /bε?ki/ ‘baiki’
(c) Tiga imbuhan apitan dalam dialek Kelantan
{kә…ε} /kәlәbehε/ ‘kelebihan’
{pә…ε} /pәkaja ε/ ‘pelajaran’
{mә…i} /mәlәbehi/ ‘melebihi’
(d) Suprafiksa kepanjangan konsonan dalam dialek Kelantan
/bbuoh/ ‘berbuah’
(e) Tujuh awalan dalam bahasa Melayu
{bәr-} /bәrlari/ ‘berlari’
{tәr-} /tәrbae?/ ‘terbaik’
{pә-} /pәmaen/ ‘pemain’
{pәr-} /pәrbuat/ ‘perbuat’
{mә-} /mәmasa?/ ‘memasak’
{kә-} /kәkaseh/ ‘kekasih’
{sә-} /sәbәsa/ ‘sebesar’
(f) Tiga akhiran dalam Bahasa Melayu
{-kan} /bәlikan/ ‘belikan’
{-an} /pujian/ ‘pujian’
{-i} /mileki/ ‘miliki’
(g) Lima imbuhan apitan dalam Bahasa Melayu
{mә...kan} /mәnjalankan/ ‘menjalankan’
{kә…an} /kәrajinan/ ‘kerajinan’
{pә…an} /pәnajian/ ‘pengajian’
{per…an} /pәrsәlisehan/ ‘perselisihan’
{mә…i} /mәnidori/ ‘meniduri’
Kelainan-kelainan lain yang ketara di antara dialek Kelantan dengan Bahasa Melayu ialah dari aspek sisipan. Dalam dialek Kelantan hanya terdapat dua sisipan sahaja iaitu {-әl-} dan {-әm-} seperti dalam /gәlәta/ ‘geletar’ dan /tәmu o/ ‘temurun’, manakala dalam Bahasa Melayu terdapat tiga sisipan iaitu {-em-}, {-el-} dan {-er-} seperti dalam /gәmu oh/ ‘gemuruh’, /tәlunju?/ ‘telunjuk’ dan /gә igi/ ‘gerigi’.
Di samping itu, dalam dialek Kelantan tidak terdapat akhiran {-kan} dan imbuhan apitan {mә…kan}dan {pәr…an}, sedangkan dalam bahasa Melayu terdapat unsur tersebut. Kelainan yang ketara dalam bidang ini iaitu di antara dialek Kelantan dengan Bahasa Melayu ialah tentang suprafiksa kepanjangan konsonanan yang banyak sekali terdapat dalam dialek Kelantan tetapi tidak terdapat dalam Bahasa Melayu.
(III). Kekerapan Penggunaan Morfem Terikat
Dari segi penggunaan morfem-morfem terikat, didapati kekerapan dialek Kelantan tidak setinggi seperti dalam Bahasa Melayu. Dibandingkan di antara morfem-morfem terikat awalan, akhiran, imbuha apitan dan suprafiksa kepanjangan konsonan didapati suprafiksa kepanjangan konsonan lebih kerap digunakan oleh penutur dialek Kelantan, sedangkan penutur Bahasa Melayu tidak menggunakan bentuk tersebut. Penggunaan imbuhan apitan sangat terhad dalam dialek Kelantan dan kebanyakkan kata yang mengandungi imbuhan apitan yang digunakan oleh penutur-penutur dialek Kelantan merupakan kata-kata yang diambil dan disesuaikan daripada Bahasa Melayu.
(D) KELAINAN DALAM BIDANG AYAT
Kelainan yang terdapat dalam bidang ayat di antara dialek Kelantan dengan Bahasa Melayu wujud dalam aspek-aspek yang berikut:
i. Susunan ayat pasif.
ii. Susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat.
iii. Susunan kata kesangatan dalam ayat.
(i) Susunan Ayat Pasif
Ayat pasif dalam dialek Kelantan didapati mempunyai susunan yang berlainan daripada ayat pasif yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Ayat pasif dalam dialek ini tidak menggunakan di pasif sebelum kata kerja transitif seperti yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Bentuk ini juga tidak menggunakan kata olehsebelum pelaku. Ayat pasif dalam dialek Kelantan mempunyai tiga susunan yang berlainan:
(i) Ayat pasif yang menggunakan kata emfatik /n /an / sebelum kata kerja transitif dengan diikuti oleh kepanjangan konsonan sebelum pelaku seperti dalam ayat:
“//kambe kәn makε ima// ‘kambing dimakan (oleh) harimau.”
(ii) Ayat pasif yang menggunakan kata depan /di/d/ sebelum pelaku seperti dalam ayat:
“//ula kәn kat ? di mama?// ‘ulat itu dipukul (oleh) Mamat.
(iii) Ayat pasif yang menggunakan kata depan /k / sebelum pelaku seperti dalam ayat:
//kasu? Tu kәn paka k diy // “kasut itu dia pakai, oleh dia.”
(ii) Susunan Kata Aspek /d h/ ‘Sudah’ Dalam Ayat
Dalam dialek Kelantan, susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat adalah berlainan daripada yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam dialek ini hadir selepas kata kerja, sedangkan dalam Bahasa Melayu bentuk tersebut hadir sebelum kata kerja. Berikut diberikan perbandingan susunan kata aspek /d h/ dalam ayat di antara dialek Kelantan dengan Bahasa Melayu:
Kelantan Bahasa Melayu
i. //amb makε d h// ‘saya sudah makan’
ii. //kә әj kit siya? d h// ‘kerja kita sudah siap’
iii. //p ? ci? Lab d h// ‘pak cik sudah melabur’
(iii) Susunan Kata Kesangatan dalam Ayat
Dalam dialek Kelantan, kata kesangatan hadir hanya selepas adjektif atau kata yang hendak ditambah kualitinya itu, sedangkan dalam Bahasa Melayu lazimnya hadir sebelum adjektif, tetapi terdapat juga selepas kata yang hendak ditambah kualitinya. Sebagai contoh:
Dialek Kelantan Bahasa Melayu
i. //bud ? tu bae? saha?// ‘budak itu sangat baik’
ii. //zainun tido lam0 sungoh// ‘zainun tidur sungguh lama’
iii. //siti panda bәna mәhaji// ‘siti pandai benar mengaji’
(E). KELAINAN DALAM BIDANG LEKSIKAL
Oleh sebab dialek Kelantan merupakan satu daripada dialek-dialek Bahasa Melayu, maka banyak sekali kata-kata atau unsur-unsur leksikal dalam dialek Kelantan yang sama dengan yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, terdapat juga beberapa kelainan dalam bidang leksikal seperti berikut:
i. Kata-kata yang ada dalam dialek Kelantan tetapi tidak terdapat dalam Bahasa Melayu.
ii. Kata-kata yang terdiri daripada satu suku kata. Mengikut Ismail Hussein, pengaruh daripada bahasa Thailand telah menyebabkan timbulnya kemiripan untuk menunggalkan suku kata di dalam kata-kata yang bersuku kata dua. Beliau juga menerangkan bahawa peminjaman unsur-unsur leksikal daripada bahasa Thailand banyak sekali berlaku dalam dialek Kelantan.
iii. Kata-kata daripada Bahasa Melayu yang disesuaikan dalam dialek Kelantan. mempunyai banyak kata yang sama dengan bahasa Melayu, tetapi kata-kata tersebut mempunyai maksud yang berlainan sama sekali dengan Bahasa Melayu.
(F) KATA GANTI NAMA DIRI
Penggunaan kata ganti nama diri dalam dialek Kelantan adalah berbeza dengan penggunaan kata ganti nama diri dalam sebutan baku Bahasa Melayu. Dalam sebutan Melayu baku, kata ganti diri yang pertama adalah seperti aku, saya, kita. Namun, dalam dialek Kelantan, penutur dialek ini menggunakan kata ganti diri yang pertama Ambo, kawe.
Contoh : #amb0 make d0h# (saya sudah makan)
Bagi kata ganti nama diri yang kedua, dalam sebutan Melayu baku adalah seperti awak, kau, engkau,dan kamu. Dalam dialek Kelantan, kata ganti nama diri yang kedua ini menggunakan perkataan mu, deme, dan sebagainya.
Contoh : #mu tak dop pitih?#
Bagi kata ganti nama diri yang ketiga pula, penggunaan dalam sebutan Melayu baku ialah ia, dia, beliau, dan mereka. Dalam dialek Kelantan, perkataan ‘dia’ digunakan untuk merujuk diri orang ketiga namun terdapat pengubahsuaian perkataan itu dan mengikut cara ujaran dialek Kelantan iaitu ‘dio’.
Contoh : #dio dop wi pitih ko ambo#
B) TERENGGANU
Negeri Terengganu Darul Iman adalah negeri yang terletak di Pantai Timur Semenanjung Malaysia. Terengganu terletak di antara garisan bujur 102.25 dengan 103.50 dan garisan lintang 4 hingga 5.50. Di bahagian utara dan barat lautnya bersempadan dengan Kelantan manakala di bahagian selatan dan barat daya pula bersempadan dengan Pahang. Keluasan negeri Terengganu adalah kira-kira 1,295,638.3 hektar / 1.295,512.1 hektar. Jaluran pantainya menganjur sejauh 225 kilometer dari utara (Besut) ke selatan (Kemaman). Sebelum tahun 1947 terdapat sembilan daerah di Terengganu iaitu Kuala Terengganu, Kemaman, Kemasik,
Paka, Dungun, Marang, Hulu Terengganu, Besut dan Setiu. Daerah dalam Negeri Terengganu kemudiannya dikurangkan kepada enam iaitu Kuala Terengganu, Kemaman, Dungun, Marang, Hulu Terengganu dan Besut. Kemudiannya pada 1 Januari 1985, sebuah daerah baru iaitu Setiu telah dibentuk dan menjadi daerah ketujuh di negeri Terengganu. Tiap-tiap daerah ini ditadbirkan oleh Pegawai Daerah. Keluasan daerah tersebut :-
Paka, Dungun, Marang, Hulu Terengganu, Besut dan Setiu. Daerah dalam Negeri Terengganu kemudiannya dikurangkan kepada enam iaitu Kuala Terengganu, Kemaman, Dungun, Marang, Hulu Terengganu dan Besut. Kemudiannya pada 1 Januari 1985, sebuah daerah baru iaitu Setiu telah dibentuk dan menjadi daerah ketujuh di negeri Terengganu. Tiap-tiap daerah ini ditadbirkan oleh Pegawai Daerah. Keluasan daerah tersebut :-
- Kuala Terengganu - 60,654.3 hektar
- Kemaman - 253,559.9 hektar
- Dungun - 273,503.1 hektar
- Marang - 66,654.3 hektar
- Hulu Terengganu - 387,462.6 hektar
- Setiu - 130,436.3 hektar
- Besut - 123,367.8 hektar
Penduduk Terengganu bertambah dari setahun ke setahun. Pada tahun 1912 penduduk Terengganu berjumlah 153,765 orang dan jumlah ini bertambah seramai iaitu sebanyak 236,300 orang pada tahun 1951. Seterusnya, jumlah ini meningkat lagi pada tahun 1959 kepada angka 278,147 orang dan tahun 1960 seramai 306,942. Jumlahnya terus meningkat pada tahun 1990 ke angka 756,300 orang. Kini penduduk Terengganu kira-kira 1 juta orang. Daripada jumlah ini 90 peratus adalah orang Melayu dan bakinya terdiri daripada orang Cina dan India.
Terengganu merupakan negeri yang tidak asing lagi bagi masyarakat Malaysia kerana sektor pelancongan serta pembuatan kraf tradisionalnya yang sudah terkenal di persada dunia. Terengganu juga turut terkenal dengan penggunaan dialek masyarakatnya yang tersendiri .
(a). Sebutan
Jika membuat perbandingan antara dialek Terengganu dengan sebutan Melayu baku, dialek ini tidak terdapat banyak perbezaan seperti dialek Kelantan. Dalam dialek Terengganu, secara umumnya dikenali kerana penggunaan velar ‘ng’ di akhir perkataan. Perkataan yang mempunyai huruf m dan n pada akhirannya, penambahan huruf ‘g’ atau ‘ng’ dilakukan.
Contoh:
Ejaan Standard Dialek Terengganu
Makan Makang
Ikan Ikang
Bukan Bukang
Badan Badang
Pun Pung
Zapin Zaping
Kemaman (nama daerah) Kemamang
Jalan Jalang
Hujan Hujang
(b) Fonologi
Selain penambahan velar ‘ng’, huruf ‘a’ yang terdapat di akhir kata perkataan juga digantikan dengan fonologi ‘e’ yang jelas seperti dialek Perak (selatan). Dalam dialek Kelantan pula, huruf ‘a’ yang terdapat di akhir kata perkataan ditukarkan dengan huruf ‘o’.
Contoh :
Ejaan Standard Dialek Terengganu Dialek Kelantan
Apa Apěě Gapo
Mana Maněě Mano
Ada Aděě Ado
Selain itu, berlaku pengguguran huruf ‘m’ dalam dialek Terengganu seperti :
Ejaan Standard Dialek Terengganu
Jumpa Jupěě
Sampai Sapaa
Seperti dialek Kelantan, dialek Terengganu juga banyak menggunakan perkataan dialek bagi menggantikan perkataan bahasa Melayu.
Contoh :
BM Standard Dialek Terengganu
Duit Pitih
Selalu Sokmo
Baling Gandeng
Degil Babe
Garang Bekeng
(c). Bidang Ayat
Sama seperti dialek Kelantan, terdapat juga kelainan bidang ayat antara dialek Terengganu dengan Bahasa Melayu. Kelainan ini wujud dalam aspek-aspek yang berikut:
i. Susunan ayat pasif.
ii. Susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat.
i. Susunan ayat pasif
Ayat pasif dalam dialek Terengganu juga didapati mempunyai susunan yang berlainan daripada ayat pasif yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Ayat pasif dialek ini tidak menggunakan di sebelum kata kerja seperti Bahasa Melayu standard.
Ayat pasif dalam dialek Terengganu juga mempunyai tiga susunan yang berlainan:
(a) Ayat pasif yang menggunakan kata emfatik /n /an / sebelum kata kerja
Contoh :
“//kambih kәnә makah deha rima//
‘kambing dimakan (oleh) harimau.”
(b) Ayat pasif yang menggunakan kata depan /di/d/ sebelum pelaku seperti dalam ayat:
Contoh :
“//ular tu kәnә kat0? deha mama?//
‘ulat itu dipukul (oleh) Mamat.
(c) Ayat pasif yang menggunakan kata depan /k / sebelum pelaku seperti dalam ayat:
Contoh:
//kasu? Tu kәnә paka kә diyә //
“kasut itu dipakai oleh dia.”
ii. Susunan Kata Aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat
Dalam dialek Terengganu, susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat adalah lebih kurang sama dengan dialek Kelantan namun berlainan daripada yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Kata aspek /d0h/ ‘sudah’ dalam dialek ini hadir selepas kata kerja, sedangkan dalam Bahasa Melayu bentuk tersebut hadir sebelum kata kerja.
Contoh:
Terengganu Bahasa Melayu
i. //aku makah d0h// ‘saya sudah makan’
ii. //kәje kitә siyap d0h// ‘kerja kita sudah siap’
iii. //pa? ci? minuh d0h// ‘pak cik sudah minum’
Dalam dialek Terengganu, tidak semua perkataan bahasa Melayu digunakan. Terdapat beberapa perkataan yang terdapat dalam dialek Terengganu yang diujarkan mengikut kata sifat dan kata sokongannya.
Contoh:
Terengganu Bahasa Melayu
Leput Putih
Legang Hitam
Kunang Merah
Siior Kuning
Contoh ayat :
“//Puteh lepot anok ye//”
Putih sungguh anak
Selain itu, sifat-sifat adjektif dan bilangan juga diujarkan mengikut sifatnya.
Contoh:
Terengganu Bahasa Melayu
Jalo Besar
Toteh Kecil
Toet Sedikit
Lote Comel
(d). Kata Ganti Nama Diri
Penggunaan Kata Ganti Nama Diri dalam dialek Terengganu juga berbeza dengan kata ganti nama diri yang diguna pakai dalam bahasa Melayu standard. Sungguhpun terdapat sedikit persamaan antara diaelk Terengganu dengan dialek Kelantan, namun penggunaan kata ganti nama diri terdapat perbezaan.
Dalam sebutan Melayu baku, kata ganti diri yang pertama adalah seperti aku, saya, kita. Namun, dalam dialek Terengganu, penutur dialek ini menggunakan kata ganti diri yang pertama ‘aku’, ‘ambo’, dan ‘kito’.
Contoh :
“ //amb0 makah d0h//”
(saya sudah makan)
Bagi kata ganti nama diri yang kedua, dalam sebutan Melayu baku adalah awak, kau, engkau,dan kamu. Dalam dialek Terengganu, terdapat juga perkataan persamaan dengan dialek Perak iaitu deme. Kata ganti nama diri yang kedua ini menggunakan perkataan mung, dimey, dan deme.
Contoh :
“//muh suko amb0//?”
(awak suka saya)
Bagi kata ganti nama diri yang ketiga pula, penggunaan dalam sebutan Melayu baku ialah ia, dia, beliau, dan mereka. Dalam dialek Terengganu, perkataan ‘deme’ digunakan untuk merujuk diri orang ketiga.
Contoh :
“//demә suko ketik amb0//”
(dia suka gigit saya)